Chronische stress werkt vernietigd en kan talrijke ziekten uitlokken, nochtans is stressbeheersing niet zo moeilijk. We kunnen de samenleving niet stressvrij maken, maar wel onszelf.
Sofie deed op zaterdagochtend haar boodschappen. Bij het binnenlopen van de stad voelde ze zich duizelig en hield zich even vast aan de etalage van een winkel. Het ging voorbij, maar enkele meters verder viel ze bewusteloos op de stoep. Voorbijgangers hielpen haar recht en brachten haar even verderop naar een apotheek. De apothekeres dacht aan een te lage bloeddruk of een plotse val van de bloedsuikerspiegel, maar haar bloeddruk was abnormaal hoog (200/150) en ze werd meteen naar het ziekenhuis gebracht. Grondig en langdurig onderzoek gaven geen verklaring. Ze mocht het ziekenhuis verlaten en kreeg van de arts nog te horen: ‘Mevrouw, u bent enorm gespannen.’ Tegen de middag normaliseerde haar bloeddruk en ze hield er alleen wat kneuzingen en een onaangename ervaring aan over.
Een levensreddend mechanisme
Stress is een levensreddend mechanisme dat ons beschermt tegen gevaren uit de directe omgeving. Zonder stress is geen leven mogelijk. Dit is natuurlijke stress en heeft te maken met de instinctieve drang om te overleven. We worden dagelijks meerdere malen geconfronteerd met stress, denk maar aan het moordend verkeer of een plots geluid dat de stilte doorbreekt. Iedere vreemde beweging, licht, schaduw of een opstekende storm zijn stressoren waarop ons stressmechanisme meteen reageert. Stress verloopt in vier fasen: de reactiefase bij het zien of horen van een gevaar en die aanzet om in verdediging te gaan (verdedigingsfase). Een verdediging vergt grote hoeveelheden energie en brengt ons in de uitputtingsfase waarvan we spontaan herstellen tijdens de herstellingsfase. Natuurlijke stress kent geen nadeel en houdt geen gevaren in. Psychische stress verloopt volgens hetzelfde principe, maar is ziekmakend en levensbedreigend als we constant onder stress staan.
Psychische stress
De strenge blik van de baas op het werk of een boze collega, een moeilijk opdracht, een stapel dossiers die afgewerkt moet worden, het zijn allemaal stressoren, allemaal grote honden met een open muil die u in staat van paraatheid brengen en u angstig en onzeker maken. Op psychische stressoren reageren we even heftig als op fysieke stress. Constante blootstelling aan stressvolle situaties zoals op het werk, binnen het gezin, de relatie of de drukke winkelstraat leiden tot stress. Onze reacties op fysieke of psychische stressoren bestaan uit autonome, endocriene en motorische reacties die vanuit de hypothalamus worden geregeld. Een zekere vorm van psychische stress kan zinvol zijn als drijfveer om een opdracht binnen een bepaalde tijdslimiet uit te voeren. Psychische stress leidt evenzeer tot mentale en psychische uitputting en ligt aan de basis van talrijke fysieke en psychische aandoeningen. Ze hebben een negatieve invloed op het gedrag, verzwakken de mentale mogelijkheden en leiden vaak tot psychische of psychiatrische stoornissen.
Herstellingsfase
Bij psychische stress verkeren we voortdurend in een reactie- en verdedigingsfase en dat leidt tot versnelde uitputting. De stressaanvallen volgen elkaar in snel tempo op zodat we niet meer in de herstellingsfase terechtkomen en daar schuilt het grote gevaar. Staan we onder stress dan worden we gebombardeerd door stressoren die voor uitputting zorgen. Onze energievoorraden zijn uitgeput, de immuniteit wordt verzwakt en we zijn vatbaar voor infecties en allerlei ziekten. Stress heeft een negatieve invloed op de slaapkwaliteit zodat we onvoldoende herstellen. Veel mensen staan van de vroege ochtend tot de late avond onder stress. Er ontstaat een permanente toestand van stress en dat leidt tot totale uitputting, ziekten en een vroegtijdig overlijden.
Het stress- en het ontspanningsmechanisme
Tegenover het stressmechanisme bevindt zich het ontspanningsmechanisme. Beide mechanismen zijn elkaars tegenpolen of antagonisten en bevinden zich in de hersenen. Psychische stress is een verstoring tussen het stress- en het ontspanningsmechanisme. Het leven draait op spanning en ontspanning. We beschikken over een mechanisme dat ons wapent tegen stress, maar we maken daar geen of te weinig gebruik van. Tijdens een relaxatietraining wordt het verbroken evenwicht hersteld. Mensen zoeken het te ver, geven geld uit aan dure reizen om aan de stress te ontsnappen, slikken medicijnen of voedingssupplementen om tot rust te komen, wat niet echt helpt. Laten we gebruikmaken van ons eigen ontspanningsmechanisme dat eveneens in onze hersenen zit.