Voedingsdeskundigen lijden misschien niet aan orthorexie (eetstoornis), maar wel aan het ‘eenzijdigheidsyndroom’. Voeding is voor hen niets anders dan stoffen en delen van stoffen, waaraan allerlei positieve of negatieve eigenschappen worden toegeschreven. Het wordt voor de verbruiker steeds moeilijker om te weten wat er al dan niet mag gegeten worden.
Regelmatig besteden de media aandacht aan één bepaald aspect van de voeding en parallel daarmee verschijnen de reclamespots over allerlei middeltjes die rijk zijn aan een of andere bijzondere stof. Nog niet zolang geleden ging alle aandacht naar het gevaar van vrije radicalen en de noodzakelijke anti-oxidanten als tegengif. Er is een tijd geweest dat bijna iedereen dacht aan Candida albicans of aan een gemaskeerde allergie te lijden. Nog steeds wordt veel aandacht besteed aan omega-3 vetzuren. Deze zouden bescherming bieden tegen hart- en vaatziekten, een positieve invloed uitoefenen op de immuniteit, geschikt zijn bij chronische ontstekingsziekten en zelfs een grote rol spelen bij de hersenontwikkeling en het versterken van de ogen bij baby’s.
Eskimo’s
Omega-3 vetzuren komen voor in vette zeevis. De enorme publiciteit rond omega-3 vetzuren zet de mens aan om regelmatig vis te eten of naar visolie-capsules te grijpen. Ze zweren bij dit wondermiddel dat massaal verkocht wordt. Het verhaal van de omega-3 vetzuren begon vijftig jaar geleden. Onderzoekers stelden bij de Inuit Eskimo’s op Groenland vast dat zij nauwelijks last hadden van hart- en vaatziekten. Men was bijzonder verrast omdat hun voedingspatroon overwegend uit rauwe, vette vis bestond. In deze onherbergzame streken met hun uiterst korte zomers hadden de Eskimo’s geen andere keuze om te overleven. Hun vetrijk dieet bood blijkbaar bescherming tegen hart- en vaatziekten terwijl in de westerse wereld dierlijke vetten juist als de grote oorzaak worden gezien. Men kwam er achter dat de aanwezigheid van omega-3 vetzuren een hart- en vaatbeschermende functie heeft. Verschillende soorten zeevis vanuit koude waters zijn er rijk aan. Dit heeft te maken met hun voedsel dat voornamelijk uit algen en plankton bestaat. Om in deze koude waters te overleven hebben deze vissoorten in hun huid een vetmantel opgebouwd als thermische isolatie.
De onderzoekers hebben over het hoofd gezien dat de Eskimo’s in een vrij onnatuurlijke omgeving leven en verplicht waren om hun voedingspatroon, vertering en stofwisseling aan te passen om te kunnen overleven. Een vergelijking tussen de Eskimo’s en de westerse mens gaat niet op omdat de omstandigheden waarin ze leven totaal anders zijn. Een mens voedt zich normaliter overwegend met koolhydraten (suikers) en aanvullend met kleine hoeveelheden vet en eiwit. Als we vanuit de hoeveelheid eiwit vertrekken staat tegenover 1 deel eiwit, 2 delen vet en 5 à 7 delen koolhydraten. De Eskimo’s echter eten hoofdzakelijk vet en eiwit en nauwelijks of geen koolhydraat. Het vet wordt bij hen voor een groot deel omgezet in suikers zoals dat ook bij katten en honden gebeurt. De Eskimo’s eten overwegend rauw en verwerken grote hoeveelheden vet in een relatieve korte tijd.
Goede eigenschappen
Onderzoekers gaan er vanuit dat omega-3 vetzuren het bloed vloeibaar houden en daardoor het hart en de vaten beschermen. Verder wordt er een ontstekingsremmende werking aan toegeschreven alsook een activering van het afweersysteem. Dat zijn uiteraard positieve eigenschappen die de gezondheid ten goede komen. Omdat vette zeevis rijk is aan dit specifieke vetzuur, is het niet moeilijk dit te commercialiseren door capsules te vullen met visolie en massaal op de markt te brengen.
Door te wijzen op een aantal succesvolle onderzoeken werd het vertrouwen van de consument snel gewekt. Zo heeft een Italiaanse studie aangetoond dat patiënten met een hartinfarct die twee jaar lang dagelijks één gram omega-3 vetzuur gebruikten, 30% minder kans hadden te hervallen en de overlevingskans met 40% doet stijgen. Onderzoeken zijn vaak eenzijdig en houden te weinig rekening met de positieve invloed van andere factoren. Er werd bijvoorbeeld geen rekening gehouden met het gewijzigde voedingspatroon, meer beweging, betere stressbeheersing, positieve instelling, beter omgaan met emoties, het tijdelijk of definitief wegvallen van het belastende beroep. Mensen met een hoog risico op een hartinfarct of die er door getroffen zijn, gaan anders leven en houden zich strikt aan de goede adviezen van hun cardioloog.
Visolie krijgt massale aandacht van de media, de gezondheidsliteratuur en wordt door artsen en therapeuten met veel overtuigingskracht aanbevolen. Folders spreken van een wondermiddel dat veelbelovend is en onontbeerlijk is in de preventie tegen levensbedreigende ziekten. Toch zien we de statistieken over de mortaliteit door hart en vaatziekten niet dalen. Visolie zou zelfs een rol spelen bij de ontwikkeling van de hersenen en een gunstige invloed hebben op de ontwikkeling van de foetus en wordt aanbevolen bij zware reuma, allergie en auto-immuunziekten.
Nieuwe mogelijkheden
Gelukkig zijn er onderzoekers die kritisch durven denken en niet zo snel van stapel lopen.
Omega-3 vetzuren zijn meervoudig onverzadigde vetzuren, met drie of meer dubbele bindingen in de cisconfiguratie en met de eerste dubbele binding tussen het derde en vierde koolstofatoom, gerekend vanaf de methylgroep. Het stamvetzuur van de omega-3 vetzuren is alfa-linoleenzuur. Dit is een essentieel vetzuur, d.w.z. dat ons lichaam dat echt nodig heeft om gezond te functioneren. Het lichaam kan dit zelf niet aanmaken en moet daarom via de voeding worden geleverd. Omega-3 vetzuur bestaat uit EPA (eicosapentaeenzuur) en DHA (docosahexaeenzuur). Zij zijn semi-essentieel, d.w.z. ons lichaam kan ze zelf aanmaken uit alfa-linoleenzuur. Alfa-linoleenzuur wordt omgezet in omega-3 vetzuur.
Chemische formule van alfa-linoleenzuur
Deze nieuwe ontdekking maakt het gebruik van visolie overbodig. Men hoeft geen vis te eten of visolie te slikken om aan voldoende omega-3 vetzuren te komen. Plantaardige olie, die dagelijks in de keuken wordt gebruikt, is er rijk aan. Het is een feit dat het lichaam hiervan slechts een gedeelte kan omzetten. Men gaat er vanuit dat dit vermogen ligt rond 10 à 15%. Dit is geen probleem omdat alfa-Linoleenzuur zeer rijkelijk voorkomt, niet alleen in olie maar ook in noten, zaden, pitten, melk en in groene groenten zoals spinazie.
Tong, haring, bokking, makreel en sardine werden tot voor kort als de beste leveranciers van omega-3 vetzuren beschouwd. Nu worden ze door de plantaardige variant verdrongen. In een gevarieerde voeding hoeft niemand zich zorgen te maken, we krijgen alles binnen wat we nodig hebben. Het zwaartepunt in de discussie rond de vetten ligt in de eenzijdige benadering van het begrip vet. Vet wordt door veel artsen, voedingsdeskundigen en verbruikers als ongezond beschouwd en dat is een verkeerde houding. Men maakt geen onderscheid tussen plantaardig en dierlijk vet. Plantaardig vet is een van de drie voedingsstoffen (E, V, Kh) en maakt deel uit van onze dagelijkse voeding. Vet is opgebouwd uit vetzuren en nadelige effecten hangen af van verschillende factoren, o.a. van de samenstelling en hun werking. Het gebruik van dierlijk voedsel, voornamelijk vlees en vleesproducten, zorgt ervoor dat de vetvertering en vetstofwisseling verstoord geraakt. Vandaar de angst voor een tekort aan dit belangrijke vetzuur. Het vetprobleem, dat in de westerse wereld duidelijk aanwezig is en de gezondheid bedreigt, moet in zijn geheel worden aangepakt. Beperking van dierlijk vetten en meer aandacht voor plantaardige vetten. We maken een vergelijking tussen de hoeveelheid omega-3 vetzuur in vis en die in plantaardige olie.
Tong: 3,7 g/100 g Lijnolie: 54,2 g/ 100 g
Haring: 2,8 Walnootolie: 12,9 g
Bokking: 2,1 g Raapzaadolie: 9,2 g
Makreel 2,0 g Tarwekiemolie: 7,8
Sardine: 1,4 g Sojaolie: 7,7 g
Andere vissoorten zijn te verwaarlozen Maïskiemolie: 0,9 g
Olijfolie: 0,9 g
Zonnebloemolie: 0,5 g
Door de voorkeur te geven aan plantaardige olie krijgt men niet alleen voldoende omega-3 vetzuren binnen, maar gelijktijdig een groot aantal andere substanties met gunstige eigenschappen voor hart en vaten. Olijfolie is minder rijk aan omega-3 vetzuur, maar heeft een erg geprezen cholesterolverlagende werking. Vooral de bijzondere samenstelling van de vetzuren met een hoog gehalte aan enkelvoudige onverzadigde vetzuren zorgen daarvoor. Ook melk en melkproducten zijn goede leveranciers van omega-3 vetzuren. Biologische melk bevat meer omega-3 vetzuren dan gewone melk. Tot die vaststelling kwamen onderzoekers van de universiteit van Gent. De wetenschappers onderzochten al tien jaar geleden de vetzuursamenstelling van verschillende melkmonsters uit de biologische en de gangbare landbouw. De angst om volle melk te gebruiken is ongegrond. Volle melk is rijker aan vet en bijgevolg ook aan omega-3 vetzuren. Door de aanwezigheid van vet blijven volle melk en melkproducten langer in de maag, waardoor het eiwit beter wordt afgebroken en calcium gemakkelijker wordt vrijgemaakt. We gaan nog afzonderlijk in op de juiste vetten in de voeding. Melkvetten zijn vloeibare vetten op kamertemperatuur en daarom niet vergelijkbaar met de harde dierlijke vetten die wel degelijk schadelijk zijn.
Maak u geen zorgen
Het heeft geen zin zich blind te staren op slechts één vetzuur. Vet kent een complexe samenstelling. Het zijn niet de bouwstenen op zich die belangrijk zijn, maar wel de structuur die er van gemaakt wordt en de werking die er vanuit gaat. Zo is er een wisselwerking tussen omega-3 vetzuren en omega-6 vetzuren, ze werken als antagonisten. Omega-3 vetzuur verdunt het bloed terwijl omega-6 vetzuur het bloed verdikt. De werking van beide zuren zorgt ervoor dat het bloed zijn normale viscositeit bereikt. Bij omega-6 vetzuren is de eerste dubbele binding tussen het zesde en zevende koolstofatoom. Het stamvetzuur van dit omega-6 vetzuur is linolzuur. Ook linolzuur is een essentieel vetzuur. Andere omega-6 vetzuren zijn gamma-linoleenzuur en arachidonzuur. Zij zijn in principe ook semi-essentieel, maar linolzuur komt rijkelijk in voedingsmiddelen voor zodat ze niet extra nodig zijn in de voeding. Omega-6 vetzuur komt overwegend voor in plantaardig voedsel, een variant komt ook voor in melk, boter en kaas.
Chemische formule van omega-6 vetzuur
Wie zich gezond voedt, een deel van zijn voedsel rauw eet of met olie bereidt, regelmatig een oliesausje of mayonaise gebruikt, eventuele walnoten, lijnzaad of zonnebloempitten eet, hoeft zich geen zorgen te maken over een tekort aan omega-3 vetzuren of omega-6 vetzuren en hoeft zeker geen vis te eten of visolie te slikken. Alle officiële voedingsinstituten raden het veelvuldige gebruik van vis af omwille van het grote risico op zware metalen en de microscopische plasticpartikels door de vervuiling van de zeeën. Een vis kan niet buiten het water leven, sterft en gaat sneller in ontbinding dan vlees. Het vet van zeevis mag dan van betere kwaliteit zijn, vis eten heeft geen gezondheidsbevorderende eigenschappen. Alle soorten vissen bevatten cholesterol en dat is te weinig bekend.
Visolie capsules zijn niet zonder gevaar
Men hoort steeds meer kritische geluiden over het onverantwoorde gebruik van visolie capsules. Prof. Dr. Ursel Wahrburg is als voedingswetenschapper verbonden aan de Fachhochschule in Munster (D) en zegt: ‘Het is nog te vroeg om visolie capsules als preventie aan te bevelen. Daarvoor ontbreken betrouwbare onderzoeksgegevens.’ Visolie is geen medicijn, maar moet er toch mee vergeleken worden omwille van mogelijke nevenwerkingen. Een té hoge dosis maakt het bloed té dun en dat is zeker niet zonder risico als er al een bloedverdunner wordt gebruikt. Bij overdosering kan er schade optreden aan de meervoudige onverzadigde vetzuren, waarbij LDL cholesterol gaat oxideren. Veranderingen in het cholesterol-eiwit kunnen de aders verstoppen en het risico op arteriosclerose verhogen, beweren kritische onderzoekers.
Het is niet uitgesloten dat een te hoog gehalte aan omega-3 vetzuren de afweerreacties in het lichaam blokkeert. Bij 6 à 7 gram dagelijks, zoals bij de Eskimo’s, heeft men verzwakking van het afweersysteem vastgesteld. Het is niet zonder gevaar op eigen houtje visolie capsules te gebruiken, beweren een aantal gezondheidsspecialisten. Er wordt verder gewaarschuwd voor zware metalen die via de vis in de olie kan terecht komen, de microscopische plastic partikels alsook het ontbreken van vitamine E als antioxidant. Steeds meer onderzoekers geven de voorkeur aan capsules die gevuld zijn met de plantaardige variant van alfa linoleenzuur als de consument toch capsules wenst te slikken. Zij bevelen 1,5 tot 3 g per dag, per persoon aan. In een gezonde voeding zijn dergelijke supplementen overbodig.